Αναφορά ως: Παπαταξιάρχης Ε., 2016, "Μια μεγάλη ανατροπή: Η 'ευρωπαϊκή προσφυγική κρίση' και ο νέος πατριωτισμός της 'αλληλεγγύης'". Σύγχρονα Θέματα, τχ. 132-133, σ. 7-28
Cite as: “A big reversal: The ‘European refugee crisis’ and the new patriotism of ‘solidarity’”]. Synchrona Themata 132-133: 7-28, 2016.
1. Η διαρκής πρόκληση της ετερότητας: από το «μεταναστευτικό» στο «προσφυγικό» ζήτημα
Το 2015 υπήρξε η χρονιά της μεγάλης ανατροπής. Αυτή συνέβη όχι εκεί που πολλοί την προσδοκούσαν, στη σφαίρα της οικονομικής πολιτικής και της σχέσης της χώρας με τους «εταίρους», αλλά κάπου αλλού, στο πεδίο υποδοχής του ξένου, όπου, ας μη γελιόμαστε, η Ελλάδα δοκιμάστηκε σκληρά και απέτυχε παταγωδώς την περίοδο 2010-2012, με την έκρηξη της ρατσιστικής βίας στα μεγάλα αστικά συγκροτήματα. Η τεράστια αύξηση του αριθμού των προσφύγων και των μεταναστών που ήρθαν στην Ελλάδα το δεύτερο εξάμηνο του 2015 δοκίμασε για άλλη μια φορά τα πολιτισμικά ανακλαστικά της ελληνικής κοινωνίας και, αυτή τη φορά, συνέβη κάτι που μοιάζει με θαύμα. Στο πεδίο της υποδοχής του ξένου, όπου επί μακρόν γινόταν μια σκληρή αναμέτρηση ανάμεσα στις δύο όψεις της «φιλοξενίας», την ετεροφιλία και την ετεροφοβία, αναδύθηκε ηγεμονική μια στάση που φαινόταν να ξεπερνά τις αντιφάσεις και τις διχοστασίες που χαρακτηρίζουν την ιστορική συνείδηση της διαφοράς στον τόπο μας: η «αλληλεγγύη στους πρόσφυγες». Παρά τις ατέλειες και τις καθυστερήσεις, παρά τις αντιφατικές συμπεριφορές και τα αρνητικά παραδείγματα, η Ελλάδα πέρασε αυτή τη δοκιμασία που πολλοί περιέγραψαν ως μια «κρίση μέσα στην κρίση» με απροσδόκητη επιτυχία. Η ανοικτότητα επιβλήθηκε στη μίζερη, αντιδραστική κλειστότητα. Η συμπαράσταση στους πρόσφυγες, που συχνά αυθόρμητα γεννήθηκε στη βάση της κοινωνίας, κέρδισε κατά κράτος ̶ ίσως όχι παντού και με την ίδια ένταση ̶ τον πόλεμο των εντυπώσεων. Η χώρα, από μετεξεταστέα στο μάθημα του σεβασμού των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, πρωταθλήτρια σε ξενοφοβικές στάσεις στις τακτικές δημοσκοπήσεις της Eurostat και παραδοσιακό αντικείμενο στιγματισμού στις εκθέσεις των διεθνών οργανισμών, εξελίχθηκε σε αριστούχο της «αλληλεγγύης», παράδειγμα προς μίμηση σε όλη την ΕΕ.
Πώς φθάσαμε σε αυτή τη μεγάλη αλλαγή στάσης, στο πέρασμα από τη βίαιη αντίδραση στους ξένους μετανάστες και πρόσφυγες στην έστω προσωρινή αλλά σίγουρα γενναιόδωρη συμπαράσταση σε αυτούς; Πώς επιτεύχθηκε αυτό που κωδικοποιήθηκε ως «αλληλεγγύη στους πρόσφυγες», στη μικρή κλίμακα της καθημερινότητας, και ποιο είναι το περιεχόμενό της; Πόσο μεγάλη είναι η αλλαγή νοοτροπίας που προκάλεσε η «προσφυγική κρίση»; Πόσο βαθιά πηγαίνει και τι σημαίνει για τα πολιτισμικά μας ανακλαστικά απέναντι στην ετερότητα;